ਧੀਰਜ ਬਸਕ
ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਹਾਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ 1 ਤੋਂ 10 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ‘ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ’ ਜਾਂ ‘ਮਹਾਉਤਸਵ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲੇ ਆਪਸੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਕੋਹਿਮਾ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 12 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਕਿਸਾਮਾ ਹੈਰੀਟੇਜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲਗਭਗ 38 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਬੀਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਪਹਿਰਾਵਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ ਸਮੁੱਚੇ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਬਰਾਬਰ ਹਨ। ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀ 60 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਨਾਗਾ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹਨ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਾਂਗ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ, ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ‘ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਾਂ, ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਹਨ; ਪਰ ਸਾਰੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹਿਕ ਨਾਗਾ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ’ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲੀ ਤੋਂ 10 ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਯੋਜਿਤ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਗਾ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹਿਕ ਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਨਾਗਾ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਕੋਹਿਮਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਅੰਗਾਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕਿਸਾਮਾ ਹੈਰੀਟੇਜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਗਾ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਮਿਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਇਸ ਸਮੂਹਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਰਾਜ ਹੈ, ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦਾ ਨੇੜਿਓਂ ਆਨੰਦ ਲੈਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਨਾਗਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਣਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਰੋਮਾਂਚਕ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਆਦੀ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਕਵਾਨ, ਗੀਤ, ਨਾਚ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ, ਪਹਿਰਾਵੇ ਆਦਿ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। 10 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਹੌਰਨਬਿਲ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਾਰੀਗਰੀ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਪੇਂਡੂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਲੱਕੜ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਰਵਾਇਤੀ ਨਾਗਾ ਮੋਰਾਂਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਸਟਾਲ, ਹਰਬਲ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਡਾਂ, ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਖੇਡਾਂ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਨਾਗਾ ਕੁਸ਼ਤੀ ਅਤੇ ਤੀਰ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਗਾ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਤੇ ਨਾਚ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਫੈਸ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਵੀ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵੀ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਮੰਚ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹੇ ਰੰਗੀਨ ਧੂਮ-ਧਾਮ ਨਾਲ ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਰਾਜ ਇਸ ਨੂੰ ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੈਲਾਨੀ ਬ੍ਰਾਂਡ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਪ੍ਰੋਮੋਟਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਹੌਰਨਬਿਲ ਫੈਸਟੀਵਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਗਾ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਗੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।