‘ਨਕਬਾ’ ਤੋਂ ‘ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ’ ਯਾਨਿ ਤਬਾਹੀ ਤੱਕ
ਘਾਦਾ ਅਜੀਲ
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ
ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਖਦੀਜਾ ਅੰਮਰ ਮਈ 1948 ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਬੇਤ ਦਰਾਸ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਇਕੱਲੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਮਿਲੀਸ਼ੀਆ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਾਈ ਗਈ ਦਹਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਘਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਸਨ, ਪਰ ਬਿਲਕੁਲ ਇਕੱਲੇ; ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਲੋਕ ਮਈ 1948 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ‘ਨਕਬਾ’ ਜਾਂ ਆਫ਼ਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ‘ਨਕਬਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ‘ਤਬਾਹੀ’ ਜਾਂ ‘ਸਰਬਨਾਸ਼’ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸਨ: ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਆਈ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਪਰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਤਬਾਹੀ, ਜੋ ਘੱਟ ਦਰਦਨਾਕ ਨਹੀਂ, ਸਾਡੇ ਵਤਨ ਫਲਿਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੁਖਦਾਈ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਆਫ਼ਤ ਕਦੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਦੇ ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸੱਤਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਸਾਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ `ਤੇ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਜਾਂ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕਦੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਨਕਬਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਣਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਪਰ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਨਕਬਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ, ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਚੁਣੌਤੀ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ: ਇਹ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ 77 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੀ ਹੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ!
ਅੱਜ, ਨਕਬਾ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੁਆਰਾ ‘ਲਾਈਵ-ਸਟ੍ਰੀਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ’ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਹਿੰਸਾ ਹੁਣ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਾਂ ਬਚੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਬੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਰਦ, ਖੂਨ, ਡਰ ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਸਭ ਸਾਡੇ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀਆਂ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ `ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਨਕਬਾ’ ਸ਼ਬਦ ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਜਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ- ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਜੋ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਇਸ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜੋ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਫਲਿਸਤੀਨ ਵੱਲ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕੇ।
ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਡੈਮੋਸਾਈਡ, ਮੈਡੀਸਾਈਡ, ਈਕੋਸਾਈਡ, ਕਲਚਰਿਸਾਈਡ, ਸਪੇਸੀਓ-ਸਾਈਡ, ਗੈਜ਼ਾਸਾਈਡ ਅਤੇ ਸਕੋਲਾਸਟਿਸਾਈਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਹਰੇਕ ਸ਼ਬਦ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਫਲਿਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਜੋਂ ਖਾਸ ਤੌਰ `ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਸਕਾਲਸਟਾਈਸਾਈਡ। ਇਹ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਮਿਟਾਏ ਜਾਣ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਾਜ਼ਾ ਦੀ ਹਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨੱਬੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਕੂਲ ਮਲਬੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਪੱਧਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ‘ਵਿਦਿਅਕ ਹੱਤਿਆ’ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਕਰਮਾ ਨਬੁਲਸੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ, ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਬੁੱਧੀ `ਤੇ ਛੇੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਜੰਗ ਦਾ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਭਾਵੁਕ ਅਤੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਗੈਜ਼ਾਸਾਈਡ। ਰਾਮਜ਼ੀ ਬਾਰੌਦ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫਲਿਸਤੀਨ ਦੇ ਇਸ ਖਾਸ ਕੋਨੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮਿਟਾਉਣ, ਵਿਸਥਾਪਨ ਅਤੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਦੀ ਲੰਬੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਤਾਕਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ `ਤੇ ਅਪਰਾਧ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਾਜ਼ਾ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਸਾਰੇ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਗਾਜ਼ਾਸਾਈਡ, ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਫਲਿਸਤੀਨੀਆਂ, ਜਾਂ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਕਾਲਸਟੀਸਾਈਡ, ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਦਿਵਾਸੀ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਰਹਿਣ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਪੂਰੀ ਤਬਾਹੀ’ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਗਾਜ਼ਾ ਲਈ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਐਲਾਨੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। 6 ਮਈ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬੇਜ਼ਲੇਲ ਸਮੋਟਰਿਚ ਨੇ ਠੰਡੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਗਾਜ਼ਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ… ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਨਾਗਰਿਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਗੇ।”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਨਕਬਾ ਦੇ ਇਸ ਨਵੀਨਤਮ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ‘ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ’ ਜਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹਾਂ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਮੋਟਰਿਚ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਗਈ ਭਿਆਨਕ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫਲਿਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਮਿਟਾਏ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾਬੱਧ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਡੈਮੋਸਾਈਡ, ਮੈਡੀਸਾਈਡ, ਈਕੋਸਾਈਡ, ਸਕਾਲਸਟਿਸਾਈਡ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੜਾ ਕੁਝ।
ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਵਾਕੰਸ਼ ‘ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ ਜਮਾਇਯਹ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- “ਹਰ ਕਿਸੇ ਅਤੇ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼”, ਦਾ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸ਼ਬਦ ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਇਸ ਵਾਕੰਸ਼ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਲਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਪੰਕਜ ਮਿਸ਼ਰਾ (ਗਾਜ਼ਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ) ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤਾਕਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਫਲਿਸਤੀਨੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਿਹਾਰ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਗੁਣਾਤਮਕ ਤੌਰ `ਤੇ ਵੱਖਰੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਛਮੀ ਨਵ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਨਵ-ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਤਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਗੋਰੇ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਲੇਖ ਨੂੰ ਨਾਂਵ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ, ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਟੁੱਟਣ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ- ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਲ, ਜੋ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਮੀਰ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋੜ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਫਲਿਸਤੀਨ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ‘ਵਿਨਾਸ਼’ ਸ਼ਬਦ ਹੁਣ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ। ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਤੱਕ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੱਕ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਨਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁਣ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਨਾਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਟੀਚੇ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ-ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤਬਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ, ਡਾਕਟਰਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਭੁੱਖਮਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੈਮਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ, ਜ਼ਖਮੀ, ਗਵਾਹ, ਆਪਣੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਣ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ 1948 ਦੇ ਨਕਬਾ ਤੋਂ ਬਚ ਗਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਉਸਦੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ 20 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਲਿਸਤੀਨੀ ਹੋਰ ਵੀ ਕਾਲੇ ਯਾਨਿ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਗਰਭਵਤੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਹੇਬਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੌਂ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਸਮੇਤ, 13 ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ, 7 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਦਰਜਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। 26 ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ 46 ਮੈਂਬਰ ਇੱਕ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਿਛਲੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਤੱਕ, ਇਹ ਗਿਣਤੀ 400 ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਮੇਰਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੌਣ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਡਰ ਤੋਂ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਲਬੇ ਤੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਜਾਗਣਗੇ: “ਅਸੀਂ ਜਾਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਨੂੰ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।” ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ, ਮੁਹੰਮਦ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਜ਼ਿਆਦ, ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਮਾਰੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 15 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਪੰਦਰਾਂ ਬੱਚੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਰਾਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਪਿਛਲੇ 18 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਮਲਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਰਾਤ ਮੁਰਦਿਆਂ- ਪਰਿਵਾਰ, ਦੋਸਤਾਂ, ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਲੰਘੀ 7 ਮਈ ਨੂੰ ਗਾਜ਼ਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਗਲੀ `ਤੇ ਇੱਕ ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਵਾਲੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ `ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜਨਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਯਾਹੀਆ ਸੁਬੇਹ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਬੱਚਾ, ਇੱਕ ਧੀ, ਉਸੇ ਸਵੇਰੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਲਈ ਸਮਾਨ ਲੈਣ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਉਸਦੀ ਧੀ ਉਸੇ ਦਿਨ ਆਪਣਾ ਜਨਮਦਿਨ ਮਨਾ ਕੇ ਵੱਡੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਯਾਦ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਜੋ ਹੁਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉੱਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂਰ ਅਬਦੋ ਨੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 6 ਮਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਸੂਚੀ ਭੇਜੀ। 7 ਮਈ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਖੁਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਭ, ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ ਹੈ। ਇਹੀ ਤਬਾਹੀ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਨਾਕਾਮੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਲਗਭਗ ਸ਼ਕਤੀਹੀਣ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਡੇ ਹੰਝੂ, ਸਾਡੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਬੋਲ਼ੇ ਕੰਨਾਂ `ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਿਆ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਬਾਕੀ ਹਨ ਅਤੇ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਇਰਿਸ਼ ਨਾਟਕ ਟ੍ਰਾਂਸਲੇਸ਼ਨਜ਼ ਵਿੱਚ, ਜੋ 1800 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਆਇਰਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਨਾਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਬ੍ਰਾਇਨ ਫ੍ਰੀਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ‘ਉਸਨੂੰ ਅਸਲੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।’ ਇਸ ਲਈ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਖਰੀ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਨਕਬਾ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਉਹ ਸਮਾਂ ਦਿਓ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰੀਏ: ਅਲ-ਇਬਾਦਾਹ, ਤਬਾਹੀ।