ਖੇਤੀ ਅਤਿਵਾਦ: ਕੀ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਖੇਤ ਨਵੇਂ ਜੰਗੀ ਮੈਦਾਨ ਹਨ?

ਡਾ. ਪਰਸ਼ੋਤਮ ਸਿੰਘ ਤਿਆਗੀ, ਫੋਨ: +91-9855446519
ਡਾ. ਸ਼ਾਲੂ ਵਿਆਸ, ਫੋਨ: +91-9996692444
ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸਾਲ ਮਈ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ. ਨਿਊਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਦੋ ਚੀਨੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕਰਮਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ‘ਸੰਭਾਵੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤਿਵਾਦ’ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਉੱਲੀ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਐਫ.ਬੀ.ਆਈ. ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਚੀਨੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਜੈਵਿਕ ਰੋਗਾਣੂ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਹ ਉੱਲੀ ‘ਫੁਸਾਰੀਅਮ ਗ੍ਰਾਮੀਨੀਅਰਮ’ ਪੂਰੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ `ਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ‘ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ `ਤੇ ਜੈਵਿਕ ਹਮਲਾ’ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ-ਚੀਨ ਤਣਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ `ਤੇ ਚਰਚਾ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਧੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਉੱਲੀ ‘ਫੁਸਾਰੀਅਮ ਗ੍ਰਾਮੀਨੀਅਰਮ’ ਇਸ ਖਤਰੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਖੇਤ ਨਵੇਂ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਹਨ? ਭਾਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਆਫ਼ਤ ਨੂੰ ਟਾਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਘਟਨਾ ਅਤਿਵਾਦ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਪਰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹ ਫੜ ਲਈ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਥਲਾ ਅਹਿਮ ਲੇਖ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ- ਇਹ ਇੱਕ ਵਧਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਕੀ ਹੈ? ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ, ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ (ਘਧਫ) ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਘਰਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਜੀਵਨਸ਼ਕਤੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ `ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮਰਪਿਤ ਯਤਨਾਂ `ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਭਾਵਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਹਰੀਆਂ-ਭਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਮਜਬੂਤ ਅਤੇ ਵਧਦੀਆਂ-ਫੁਲਦੀਆਂ, ਇੱਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਟੇਪੇਸਟ੍ਰੀ ਵਾਂਗ ਉੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਪੌਦਾ ਸਾਵਧਾਨੀਪੂਰਵਕ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਦੇ ਫਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਸੁਨਹਿਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪੱਕਦੇ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮਾਣ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਜ਼ਰਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਸੜ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਵਧਦੇ-ਫੁੱਲਦੇ ਬਾਗ਼ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਰਨ ਦੇ ਸੁੱਕ ਗਏ ਹਨ, ਉਸਦੇ ਪਸ਼ੂ ਰਹੱਸਮਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਹਾਣੀ ਵਰਗਾ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਖ਼ਤ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਅਤਿਵਾਦ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਖ਼ਤਰਾ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਤਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ, ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ।
ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ `ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਏਜੰਟਾਂ- ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਰੋਗਾਣੂ, ਕੀੜੇ, ਜਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਤਬਾਹੀ, ਭੋਜਨ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਤੌਰ `ਤੇ ‘ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਆਧਾਰਤ ਖੇਤਰ ਖਾਸ ਤੌਰ `ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹਨ। ਫੌਜੀ ਜਾਂ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਉਲਟ ਖੇਤ, ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਪਲਾਂਟ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨ ਘੱਟ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ `ਤੇ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਫਸਲਾਂ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ `ਤੇ ਜੈਵਿਕ ਹਮਲੇ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰਵਾਇਤੀ ਅਤਿਵਾਦ ਦੇ ਉਲਟ ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਚੁੱਪਚਾਪ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਅਣਦੇਖਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਨੁਕਸਾਨ ਵਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਖੇਤੀ ਰੋਗ ਦੇ ਬੀਜਾਣੂ ਜਾਂ ਇੱਕ ਸੰਕਰਮਿਤ ਜਾਨਵਰ ਆਰਥਿਕ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ, ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ, ਭੋਜਨ ਮਹਿੰਗਾਈ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਿਵਲ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਤੌਰ `ਤੇ ‘ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ `ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ `ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ `ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਅਤਿਵਾਦ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਕੇ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਕਰਨ, ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਕਸਰ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਇਨਪੁਟਸ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਆਪਕ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਨਿਰਯਾਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ, ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਘਾਟ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਤੇ ਵਧਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿਵਲ ਵਿਗਾੜ, ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੂਤ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਜਰਮਨੀ ਨੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਆਲੂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕੋਲੋਰਾਡੋ ਆਲੂ ਬੀਟਲ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਲਪਾਂ `ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ `ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ- ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਣਕ ਦੇ ਜੰਗਾਲ ਦੇ ਬੀਜਾਣੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ `ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਨੇ ਕਣਕ ਦੇ ਤਣੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਫੰਗਲ ਏਜੰਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਜਾਣੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਜਾਪਾਨ ਦੀਆਂ ਚੌਲਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ `ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨੀ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।
ਭਾਰਤ ਵੀ ਖੇਤੀ ਅਤਿਵਾਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ. ਦਾ ਲਗਭਗ 17% ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨਾਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨੇੜਤਾ ਖੇਤੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ `ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ `ਤੇ ‘ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤਿਵਾਦ’ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 2016 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਉੱਲੀ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਉੱਲੀ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਕੋਈ ਠੋਸ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 2015 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਮਲਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫਸਲ ਦੇ ਲਗਭਗ ਦੋ-ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਸੰਭਾਵਿਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ `ਤੇ 2018 ਵਿੱਚ ਪਤਝੜ ਫੌਜ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਅਚਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕੀ ਟਿੱਡੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ। ਇਹ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵਧੇ ਹੋਏ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ, ਜੋ ਕਿ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਕੋਲ ਜੈਵਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਉਪਾਅ ਹਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ-ਅਤਿਵਾਦ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲੇ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਾਟ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰਕੋਪਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ, ਮਜਬੂਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਕੁਆਰੰਟੀਨ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੋਧਕ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਕੋਪਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੇਟਾਬੇਸ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਖਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਗਠਨ (ਾਂੳੌ), ਇੰਟਰਪੋਲ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (ੱ੍ਹੌ) ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਨਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਉੱਲੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਅਸਫਲ ਤਸਕਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੰਭਾਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ: ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੀ ਘਿਨਾਉਣੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਮਜਬੂਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੇਨਕਾਬ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ?
—
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ, ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਜਲੰਧਰ।