ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਵਿਚਾਲੇ ਅਮਨ ਜ਼ਰੂਰੀ, ਨਾ ਕਿ ਜੰਗ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਗੇ ਸਿੱਖ ਜਥੇ
ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਬਿਊਰੋ
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਤਣਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਚੰਗੀ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਯਾਤਰਾ 1974 ਦੇ ਦੁਵੱਲੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਅਧੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੂਤਰਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਝ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲੇਗੀ।

ਸੂਤਰਾਂ ਨੇ ਨਾਮ ਨਾ ਛਾਪਣ ਦੀ ਸ਼ਰਤ `ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐੱਮ.ਈ.ਏ.) ਨੂੰ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰੇਗੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ `ਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲਾ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਹਰੀ ਝੰਡੀ ਦੇਵੇਗਾ।
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਾਤਰਾ `ਤੇ ਰੋਕ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਦਮ ਇਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਗਸਤ 2025 ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਾਲੀਆ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਲਈ ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯਾਤਰਾ `ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਰੋਕ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਅਟਾਰੀ-ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ਰਾਹੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਦੀ ਖੁਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਜਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ (ਜਨਮ ਸਥਾਨ) ਅਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਵੈਕੂਈ ਟਰੱਸਟ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਬੋਰਡ (ਈ.ਟੀ.ਪੀ.ਬੀ.) ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ।
ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ, ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਮੌਕਿਆਂ `ਤੇ ਸੀਮਾ ਪਾਰ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ 1974 ਦੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਤਣਾਵਪੂਰਨ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੀਮਤ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਕਾਰੀਡੋਰ: ਧਾਰਮਿਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਨਵਾਂ ਯੁੱਗ
2018 ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਕਾਰੀਡੋਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਵੀਜ਼ਾ-ਰਹਿਤ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੁੱਖ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵੱਡੇ ਜਥੇ ਅਜੇ ਵੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਅਧੀਨ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਾਰੀਡੋਰ ਨੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਦਭਾਵਨਾ ਬੱਸ ਯਾਤਰਾ: ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦਭਾਵਨਾ ਬੱਸ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। 19 ਫ਼ਰਵਰੀ 1999 ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਦਿੱਲੀ-ਲਾਹੌਰ ਬੱਸ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਸੀ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ‘ਹਮ ਜੰਗ ਨਾ ਹੋਨੇ ਦੇਂਗੇ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਉਮੀਦ ਜਗਾਈ। ਇਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੇਵਾ ਬੰਦ ਹੋਈ ਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਬੰਦ ਹੈ।
ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ: ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ- ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਪਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ- ਹੁਣ ਵੇਚ-ਖਰੀਦ ਸਿਰਫ਼ 2 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਹੈ, ਪਰ ਸੰਭਾਵੀ ਵਪਾਰ 37 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਟੈਰਿਫ਼ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹਟਾਈਆਂ ਜਾਣ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਏਗਾ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੇਗਾ।
ਲੋਕ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਏਕਤਾ, ਪਰ ਸਿਆਸੀ ਮਸਲੇ ਦੂਰੀਆਂ ਵਧਾਉਂਦੇ ਨੇ: ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਏਕਤਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਆਮ ਆਦਮੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਲਾਇਮੇਟ ਚੇਂਜ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ ਨੇ ਪਾਰ-ਸੀਮਾ ਸੰਵਾਦ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਿਆਸੀ ਮਸਲੇ ਜਿਵੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ ਨੇ ਦੂਰੀਆਂ ਵਧਾਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕ੍ਰਿਕਟ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਖੇਡ, ਨਾ ਕਿ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀ: ਖੇਡਾਂ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮੇਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਥਿਆਰ ਹਨ। ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਜੋੜਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਤੋੜਨਾ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਮੈਚਾਂ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਠਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਡਿਪਲੋਮੇਸੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਖੇਡ ਭਾਵਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਹਾਲੀਆ ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਵਧੇ, ਪਰ ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਕਟ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਡਿਪਲੋਮੇਸੀ ਨਾਲ ਨੈਤਿਕ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਅਮਨ-ਅਮਾਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਾ ਕਿ ਜੰਗ: ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਅਮਨ ਅਮਾਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਜੰਗ। ਜੰਗ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਨੁਕਸਾਨ ਹੀ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਵਰਗੇ ਮੌਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ‘ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ’ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਜਾਜ਼ਤ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਪਾਰ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਸਾਂਝਾ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣ।