ਇੱਕ ਫ਼ੋਨ ਕਾਲ ਜੋ ਹੋਸ਼ ਉੜ੍ਹਾ ਗਈ

ਫਰਜ਼ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ
ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਮਾਦਪੁਰ
ਫੋਨ: 945-267-6413
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰੇ ਨੇੜਲੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ। ਮੇਰਾ ਮਕਸਦ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੈ। ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਆਇਆ, “ਉਹ ਐਥੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿਰਫ਼ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੱਕ ਹੀ ਗਏ ਐ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ-ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ।” ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕੰਬ ਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਤੇ ਫਰਜ਼ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦਾ ਦਰਜਾ ਕਿੰਨਾ ਘੱਟ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦਾ ਜੋ ਮਸਲਾ ਹੈ, ਅਜੇ ਭਾਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਬੇਗਾਨੀ ਬੋਲੀ: ਫ਼ੋਨ `ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ, ਮੇਰੇ ਉਸ ਮਿੱਤਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਿਆਰੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਵੀ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਕੁ ਸਾਲ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਹੁਣ ਸਕੂਲ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਸਤੀਆਂ ਭਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗਿਣਤੀ ਸੁਣਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ| ਉਹ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ `ਚ ਬੜੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਗਿਣਨ ਲੱਗ ਪਈ। ਫ਼ਿਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ-ਕਰਦਿਆਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ, ਤੇ ਉਸਨੇ ੳ ਭ ਛ ਆਦਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅੱਖਰ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਸਭ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਤਾਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਬੱਚੀ ਚੰਗਾ ਸਿੱਖ ਰਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰੀਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਆਉਂਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਕਵਿਤਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ?
ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਵਿਤਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਗਿਣਤੀ ਸੁਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ?” ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਬਾਲ-ਕਹਾਣੀ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾਉਣਗੇ। ਵੱਡੀ ਬੱਚੀ (ਜਿਸਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸਾਲ ਹੈ) ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ `ਤੇ ਛੋਟੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ।
ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਵਿਛੜਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ: ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੰਕਤੀਆਂ ਬਹੁਤ ਚਾਉ ਨਾਲ ਗਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ:
“ਅਕੜ ਬਕੜ ਬੰਬੇ ਬੋ, ਅੱਸੀ ਨੱਬੇ ਪੂਰੇ ਸੌ…।”
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਮੈਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਅਗਲੀ ਲਾਈਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਨ ਲੱਗਾ: “ਸੌ ਗਲੋਟਾ ਤਿੱਤਰ ਮੋਟਾ, ਚਲ ਮਦਾਰੀ ਪੈਸਾ ਖੋਟਾ”… ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਬੱਚੀ ਨੇ ਅਗਲੀ ਲਾਈਨ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ: “ਸੌ ਮੇ ਲਗਾ ਧਾਗਾ, ਚੋਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਭਾਗਾ।”
ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹੋਸ਼ ਉਡ ਗਏ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਿਤੇ ਖੋ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੀ ਕਵਿਤਾ ਪੂਰੀ ਕਰਦੀ ਰਹੀ, ਮੇਰਾ ਦਿਮਾਗ ਤਾਂ ਸੁੰਨ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਾਦੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਸਮਝਦੇ ਸਾਂ, ਉਹ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਐਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਥਾਂ ਹਿੰਦੀ ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਬੇਕਦਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਨਿੱਕੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਚ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਦੇ ਹਾਂ, ਉਹੀ ਵਿਦਿਅਕ ਸਕੂਲ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਕੋਈ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਇਸ ਭਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਾਈ-ਟੈਕ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੇ-ਬਣਦੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
ਵਜ੍ਹਾ ਦੀ ਖੋਜ: ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੰਸਕਾਰ ਜਾਂ ਸਾਡੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ?
ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਰੋਕ ਨਾ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ “ਬੱਚੇ ਆਖ਼ਿਰ ਇਹ ਸਭ ਕਿੱਥੋਂ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ? ਕੀ ਇਹ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੋਂ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?” ਇਸ `ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਉਸਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਨੇ ਸਿਖਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਆਪ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਨੇ ਇਹ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਥੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਨ, ਜੋ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਕੂਲ ਦੌਰਾਨ ਅਕਸਰ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਛਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ `ਤੇ ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਹਮਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਸਾਡੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣਗੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ ਨੂੰ ਭਲਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪੂਰਾ ਕਰਾਂਗੇ? ਖ਼ਾਲੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ; ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਾਂ।
ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਉਂਗਲੀਂ ਉਠਾ ਕੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਅੰਦਰ ਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਇਹ ਸੋਚੀਏ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ! ਜੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਨਾ ਸਮਝੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾ ਨਿਭਾਈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਮਾਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬੁੱਢੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਲੁੱਟਦੇ, ਮੁਕਦੇ ਵੇਖਾਂਗੇ। “ਕੀ ਤੂੰ ਸੋਚ ਸਕਦਾ ਹੈਂ ਕਿ ਉਸ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਉਹ ਦੁੱਖ ਸਹਿ ਸਕਾਂਗੇ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀਆਂ ਹੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਣਗੀਆਂ?” ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਓਹ ਦਿਨ ਆਵੇ, ਅੱਜ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਡੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ; ਪਰ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਖੂਨ ਵਹਾਇਆ, ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਉਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਦੇ ਬਾਹਰੀ ਖਤਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਸੀਂ ਡਟ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ, ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਖਤਰਾ ਅੰਦਰੋਂ ਉੱਠ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਬੇਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ, “ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?”
ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਲਈ ਸਹੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰੀਏ। ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਘੋਖਣਾ ਤੇ ਬਦਲਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਸਾਡੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜਬੂਤ ਰਹਿਨੁਮਾ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬਦਲਾਓ ਸਾਡੇ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਨਹੀਂ ਉਭਰਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ (ਤੇਰੀਆਂ ਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ) ਬੇਅਸਰ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।
ਅੱਜ ਹਰ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਚਹੁੰ ਪਾਸਿਓਂ ਸਿਆਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਨਾ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਦੋਂ? ਕੀ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਕੇਵਲ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ `ਤੇ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਕਰਨਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ? ਸਮਾਂ ਬੇਹਦ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਿਸਕ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਜੇ ਅਸੀਂ ਖਾਲੀ ਬੈਠੇ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪਛਤਾਵੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਚੇਗਾ।
ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰਤਾ ਲਈ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਡਟੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਹੈ।
ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਦਿਲੋਂ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਲੋਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ `ਤੇ ਮੋਰਚੇ ਸੰਭਾਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਪੂਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ?
ਸੁਚੇਤ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ, ਸੁਚੇਤ ਅਸੀਂ ਤੇ ਤੁਸੀਂ: ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਗੱਲ ਫਿਰ ਉੱਥੇ ਆ ਕੇ ਠਹਿਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ- ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ। ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਓ, ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾਵਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਓ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਬਾਹਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਚਾਲ ਕਦੇ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇਗੀ।
ਸੋਚੋ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ: ਕੀ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਅ ਰਿਹਾ ਹਾਂ? ਕੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ? ਜਾਂ ਮੇਰਾ ਸਮਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ, ਘਰੇਲੂ ਝਗੜਿਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣੇ।
ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਚੰਗਿਆੜੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਬਣਾਉਂਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਉਸਨੂੰ ਸੁਲਘਾਉਣ ਦੀ। ਤੁਹਾਡੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਚਾਹੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੀ, ਕੱਲ੍ਹ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਫ਼ਰਕ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ `ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਅੰਦਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੋ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਕੀ ਸੁਨੇਹਾ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਕਦਮ ਪੁੱਟਣਾ ਚਾਹੋਗੇ? ਆਓ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਦੇ ਹੋਏ ਅੱਗੇ ਵਧੀਏ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਲਈ ਆਸ ਵੀ।