ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਵਰਤਾਰਾ
ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਬਿਊਰੋ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ (ਪੀ.ਆਈ.ਏ.) ਵਿੱਚ ਅਜੀਬ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਰੁਝਾਨ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਇਬ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਲਾਈਟ ਅਟੈਂਡੈਂਟਸ, ਕੈਬਿਨ ਕਰੂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਾਇਲਟ ਵੀ ਟੋਰਾਂਟੋ ਜਾਂ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਲੇਅਓਵਰ ਦੌਰਾਨ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੇ 22 ਕਰਮਚਾਰੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਡਾ ਪਲਾਇਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਲਈ ਲੌਜਿਸਟਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਹਿਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖਰਾਬ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਰੁਝਾਨ 2025 ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਿਆ ਹੈ। ਲੰਘੀ 19 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸੀਨੀਅਰ ਫਲਾਈਟ ਪਰਸਰ ਅਸੀਫ਼ ਨਜ਼ਮ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਟੋਰਾਂਟੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਫਲਾਈਟ ਪੀ.ਕੇ.-798 ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਚੈੱਕ-ਇਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਾਪਸੀ ਵਾਲੀ ਫਲਾਈਟ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਇਹ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਤੀਜੀ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ 16 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਾਲੀ ਪੀ.ਕੇ.-789 ਫਲਾਈਟ ਦਾ ਇੱਕ ਫਲਾਈਟ ਅਟੈਂਡੈਂਟ ਵੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸਨ। 2023 ਵਿੱਚ, ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਅੱਠ ਕਰਮਚਾਰੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਏਅਰਲਾਈਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ‘ਨਰਮ ਸ਼ਰਨ ਨੀਤੀਆਂ’ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਨਵੰਬਰ 2025 ਤੱਕ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਕੇ 11 ਜਾਂ 12 ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਲ 22 ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਜਾਹਿਦ ਗਿਸ਼ਕੋਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਐਕਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ, “ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਅਰਲਾਈਨ ਦੇ 22 ਕਰਮਚਾਰੀ ਕੈਨੇਡਾ ਭੱਜ ਗਏ ਅਤੇ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗੀ।” ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਏਅਰਲਾਈਨ ਦੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਹੁਣ ਇੱਕ-ਤਰਫ਼ਾ ਟਿਕਟ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।
ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਕਾਰਨ?
ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਸੰਕਟਗ੍ਰਸਤ ਆਰਥਿਕਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਨੇ ਹਾਲ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 500 ਅਰਬ ਰੁਪਏ (ਲਗਭਗ 1.8 ਬਿਲੀਅਨ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲੇ ਹਨ, ਜੋ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਪੁਰਾਣੀ ਫਲੀਟ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਕਰ ਕੇ ਹੈ। ਕਰਮਚਾਰੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਬਸਿਡੀ ਵਾਲੇ ਘਰ, ਮੈਡੀਕਲ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਘੱਟ ਤਨਖ਼ਾਹ, ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਘੱਟ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਨੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।”
ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਖਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਰਿਫਿਊਜੀ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲ ਇਮੀਗ੍ਰੈਂਟਸ ਲਈ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਰਿਫਿਊਜੀ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਐਕਟ ਅਧੀਨ, ਸ਼ਰਨ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਧਰਮ, ਨਸਲ, ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਗਰੁੱਪ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਤੰਗੀ ਨੂੰ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੰਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੈਨੇਡਾ ਹਰ ਸਾਲ 50,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਿਫਿਊਜੀ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਹੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਰਗੀਆਂ ਅਸਥਿਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਲਈ 60 ਫ਼ੀਸਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਨਹੀਂ; ਤੁਰਕੀ, ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਏਅਰਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਅਰਲਾਈਨ ਇੱਕ ਮਜ਼ਾਕ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।
ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੀਆਂ ਓਪਰੇਸ਼ਨਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਉਪਰ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦਾ ਸਾਇਆ
ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਨੇ 2021 ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਲਾਈਟਾਂ ਤੇ ਕੈਬਿਨ ਕਰੂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਏਅਰਪੋਰਟਾਂ ’ਤੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਲੈਂਡਿੰਗ ’ਤੇ ਸੁਪਰਵਾਈਜ਼ਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਏਅਰਲਾਈਨ ਨੇ ਜਵਾਨ ਏਅਰ ਹੋਸਟੈੱਸ ਅਤੇ ਸਟੂਅਰਡਸ ਨੂੰ ਲੰਮੀ ਦੂਰੀ ਵਾਲੀਆਂ ਫਲਾਈਟਾਂ ’ਤੇ ਨਾ ਭੇਜਣ ਦਾ ਵੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ; ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਨਾਕਾਮ ਰਿਹਾ।
ਨਜ਼ਮ ਦਾ ਕੇਸ ਖਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਉਸ ਨੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਰੱਖਿਆ ਪਰ ਚੈੱਕ-ਆਊਟ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਟਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਬਹੁ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਈ। ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਨੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਆਲੋਚਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨਾਟਕ ਹੈ; ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹਨ।
ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲ ਵਜ੍ਹਾ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਹੈ। 3 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਹਿਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ “ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ” ਦੱਸਿਆ। ਇਹਦੇ ਲਈ ਨੀਲਾਮੀ, ਜੋ 23 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਲਾਈਵ ਟੈਲੀਕਾਸਟ ਰਾਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੇ 51 ਤੋਂ 100 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹਿੱਸੇ ਵੇਚਣ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ– ਇਹ 7 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦੇ ਆਈ.ਐੱਮ.ਐੱਫ਼. ਬੇਲਆਊਟ ਪੈਕੇਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿੱਤੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਜ਼ਰਾਂ ਫੌਜੀ ਫਰਟੀਲਾਈਜ਼ਰ ਲਿਮਿਟਿਡ ’ਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਰਮੀ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ ਅਸੀਮ ਮੁਨੀਰ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਮਾਹਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: “ਇਹ ਨੀਲਾਮੀ ਨਹੀਂ, ਸੈਨਿਕ ਵਪਾਰਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਹੈ।”
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ 15 ਰੁਪਏ ਤੋਂ 30 ਰੁਪਏ ਤੱਕ, ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਹਾਈਪ ਨਾਲ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੇ ਸ਼ੇਅਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਂਜ ’ਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 100 ਫ਼ੀਸਦੀ ਵਧ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਪਾਰ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ; ਪਰ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਮੌਤ ਦੀ ਘੰਟੀ ਹੈ। ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਕਟੌਤੀਆਂ, ਪੈਨਸ਼ਨ ਕੱਟ ਅਤੇ ਰੂਟ ਰੈਸ਼ਨਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਕਰਮਚਾਰੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਹੈ, ਨੇ ਅਨਾਮੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਡੁੱਬਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਲਈ ਗੁਲਾਮੀ ਕਿਉਂ ਜਦੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਲਾਈਫਬੋਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ?”
ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੀ ਨਹੀਂ
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੀ ਨਹੀਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨਾਲ ਦੁਵੱਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਫਲਾਈਟਾਂ ’ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਾਂਚਾਂ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਘਰੇਲੂ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਹੈ: ਪੀ.ਟੀ.ਆਈ. ਆਗੂ ਇਮਰਾਨ ਖਾਨ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ “ਸ਼ਹਿਬਾਜ਼ ਦੀ ਫਲਾਈਟ ਟੂ ਨੋਵੇਅਰ” ਕਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ 38 ਫ਼ੀਸਦੀ ਮਹਿੰਗਾਈ ਅਤੇ 12 ਫ਼ੀਸਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੀ ਸਾਖ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪਲੀਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਗਾਇਬ 22 ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਉਪਨਗਰਾਂ ਤੋਂ ਸੈਲਫ਼ੀਆਂ ਪੋਸਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ‘ਲਾਪਤਾ’ ਲੇਬਲ ਸਿਰਫ਼ ਰੀਇਨਵੈਨਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਹੈ।