ਡਾ. ਰਸ਼ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਸੀ। ਲਗਭਗ 200 ਲੋਕ ਮਰੇ, 10,000 ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਗਈ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕੱਚੇ ਘਰ ਢਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ-ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਚਾਰੇ ਦੀ ਕੋਈ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾ ਬਚੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਵਿੱਤੀ ਨੁਕਸਾਨ 30 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਅੰਦਾਜ਼ਿਆ ਗਿਆ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭੀਮ ਸੈਨ ਸੱਚਰ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ। ਅਗਸਤ ਮਹੀਨੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭੀਮ ਸੈਨ ਸੱਚਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਪਰ ਜਨਵਰੀ 1966 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕੈਰੋਂ ਨੇ ਲਈ, ਜੋ 1964-1965 ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ। ਕੈਰੋਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਫਲੱਡ ਡਰੇਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਫ਼ਾਇਦਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਦੇਖਭਾਲ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ।
ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਇੰਨਾ ਭਿਆਨਕ ਸੀ ਕਿ 13 ਵਿੱਚੋਂ 9 ਜ਼ਿਲਿ੍ਹਆਂ ਦੇ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਰੋਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹਵਾਈ ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ ਹੜ੍ਹ-ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇਲਾਕੇ ਵੇਖਣ ਆਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਹਾਲਤ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਪਾਣੀ ਹੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭੁਗਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਫ਼ਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।”
(ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ 1984 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ। ਫਿਰ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ- ਲਗਭਗ 3000 ਕਤਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਹੋਈ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਦੋਹਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ।)
—
ਅਗਸਤ 1955 ਦੇ ਦਿਨ ਧਨੌਲਾ (ਸੰਗਰੂਰ) ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਭੂਆ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਘਰ ਤੋਂ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਮੀਂਹ ਵਿੱਚ ਤੁਰ ਕੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਪੂਰੇ ਭਿੱਜ ਕੇ। ਫਿਰ ਧਨੌਲਾ ਤੋਂ ਬਰਨਾਲਾ ਬੱਸ ਫੜੀ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਟ੍ਰੇਨ ਰਾਹੀਂ ਅੰਬਾਲਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਅੰਬਾਲੀ ਟੋਨ ਬਰਾਰਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਉਤਰੇ– ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਬਰਾਰਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਟਾਂਗੇ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਪਿੰਡ ਅਦੋਹੀ ਗਏ। ਪੂਰੀ ਬਰਾਤ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿੱਜੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਬਰਾਤ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ– ਚਾਹ, ਖਾਣਾ ਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਰਸਮ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਮਸਜਿਦ ਸੀ, ਜੋ 1947 ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ।
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੀਂਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘੱਟ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਪੱਕੀਆਂ ਲਿੰਕ ਸੜਕਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਬੈਲ-ਗੱਡੇ ਲਈ ਵੀ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਤੁਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਕੋਈ ਵੱਖਰਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਲੋਕ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਮੀਂਹ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕਲਾਈਮੇਟ ਚੇਂਜ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ।
ਉਹ ਹੜ੍ਹ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬੜੀ ਕਠਿਨਾਈ ਤੇ ਬੇਬਸੀ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਸੀ, ਪਰ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੌਸਲਾ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿਖੀ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਰੱਬ ਵੱਲ ਤੱਕਦੇ ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ, “ਦਾਤਾ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ। ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਜੰਤ `ਤੇ ਮਿਹਰ ਕਰ।”
ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਰੱਬ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਨਾਤਾ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਰੱਬ ਦੇ ਸੱਚੇ ਭਗਤ ਹਨ; ਜੋ ਹਰ ਸਮੇਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਅੱਲਾ, ਰਾਮ ਜਾਂ ਮਸੀਹ ਦੇ ਆਸਰੇ ਨਾਲ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਕੱਟ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਹੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਾਲੇ ਹਨ।