ਕਿਰਸਾਣੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ

ਡਾ. ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ (ਸ਼ਿਕਾਗੋ)
ਕਿਸਾਨ, ਖੇਤੀ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਬੰਧ ਅਸਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਚਾਅ ਤੇ ਪ੍ਰਚਲਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ।
“ਖੇਤੀ ਕਰਮਾਂ ਸੇਤੀ…”

ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ, ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ `ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ `ਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੁਆਰਾ ਸਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।
ਕਾਹੇ ਰੇ ਮਨ ਚਿਤਵਹਿ ਉਦਮੁ ਜਾ ਆਹਰਿ ਹਰਿ ਜੀਉ ਪਰਿਆ॥
ਸੈਲ ਪਥਰ ਮਹਿ ਜੰਤ ਉਪਾਏ ਤਾ ਕਾ ਰਿਜਕੁ ਆਗੈ ਕਰਿ ਧਰਿਆ॥
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬਣਾਇਆ। ਕਿਸਾਨ ਇੱਕ ਧੰਨ ਆਤਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੇ ਇਸਦੇ ਅਜੂਬਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਜਨਮ, ਜੀਵਨ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਸੂਰਜ ਦੀ ਗਰਮੀ, ਕੋਮਲ ਹਵਾ ਦਾ ਸੁਹਾਵਣਾਪਨ ਅਤੇ ਵਗਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਜੀਵਨ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਨਿੱਤ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਭੂਰੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਬੂਟਿਆਂ ਨਾਲ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਆਪ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਤੱਵਪੂਰਨ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹੈ।
ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮਾਲੀ ਦਾ ਕੰਮ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ, ਭਰ ਭਰ ਮਸ਼ਕਾਂ ਪਾਵੇ,
ਮਾਲਕ ਦਾ ਕੰਮ ਫਲ-ਫੁੱਲ ਲਾਉਣਾ, ਲਾਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਲਾਵੇ।
—
ਕਰਿ ਕਰਿ ਵੇਖੈ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲ॥
ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਦਿਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਮੰਗਣ ਵਾਲੀ ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਦਾ ਅੰਤ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਖੇਤ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੰਗਣ ਵਾਲੀ ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਸ ਰੁਟੀਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਤੇ ਕੰਮ ਦੇ ਇਸ ਚੱਕਰੀ ਰੁਟੀਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਖੁਸ਼ੀ, ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ, ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਸੇਵਕ ਵਜੋਂ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸਰਬ-ਵਿਆਪੀ ਹੈ
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਆਪਣੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਦਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੌਲੀ ਵਗਦੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼, ਇੱਕ ਘੋੜਾ-ਮੱਖੀ ਦੀ ਤਿੱਖੀ ਗੂੰਜ, ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਖੜ ਖੜ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਝੂਮਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਵਿੱਚ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਨੇੜੇ ਹੀ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਸਭ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਜੀਵ ਇਕੱਠੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੇ ਆਪਣੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉੱਤੇ ਅੰਤਿਮ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਸਦਭਾਵਨਾ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਵੀ ਹੈ।
ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ॥
ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸੱਚੀ ਪ੍ਰਭੂਤਾ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਭੋਜਨ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਧਰਮੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਹਿਮਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਪਾਲਣਹਾਰ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਗਏ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ `ਚ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਦੌਲਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਜੋਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਜਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ। ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਪੁਨਰਜਨਮ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲਾਲਚ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਖੇਤੀ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਕੇ ਅਤੇ ਅਵੱਗਿਆ ਕਰਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਦੌਲਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿਸਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪੈਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਪੰਜ ਤੱਤ- “ਭਗਵਾਨ (ਭ-ਅਗ-ਵ-ਅ-ਨ)” ਜਿੱਥੇ ‘ਭ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਭੂਮੀ, ਮਿੱਟੀ; ‘ਅਗ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਗਰਮੀ, ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ; ‘ਵ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਾਯੂ, ਆਕਸੀਜਨ; ‘ਅ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਕਾਸ਼, ਮੌਸਮ ਤੇ ਜਲਵਾਯੂ; ਅਤੇ ‘ਨ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨੀਰ ਜਾਂ ਪਾਣੀ,” ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਸੂਖਮ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਲਣਹਾਰ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਹੈ।
ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਤੇ ਪਸਾਰੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਨ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਣ ਤੇ ਦੌਲਤ ਦੇ ਲਾਲਚ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾ ਕਰਨ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਜੋ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ ਗਏ ਹਨ, ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਕੁਝ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਬਿਨਾਂ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ- “ਸਸਤੀ ਸਹੂਲਤ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡ ਜੋ ਕਿ ਅਟੱਲ ਤੌਰ `ਤੇ ਸਰਲ ਹਨ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਤੌਰ `ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ- ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।” ਇਹ ‘ਸਸਤੀ ਦਾ ਮਿਆਰ’ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗਲੋਬਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ `ਤੇ ਹਾਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਡਰਾਉਣਾ ਰੁਝਾਨ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਜਾਂਚ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ `ਤੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗੀ।
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕੋਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੰਪਤੀ ਵਜੋਂ, ਜੋ ਕਿ ਭੋਜਨ ਉਗਾਉਣ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਸਮੇਤ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਜੀਵਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ॥
ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਭਲਾਈ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕਈ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ‘ਵਿਹਲਾ’ ਰੱਖ ਕੇ ਜਾਂ ਆਰਾਮ ਦੇ ਕੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਨੇ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਹੈ, ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਚਰਨਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਗੋਬਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨਗੇ, ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਭੋਜਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ।
ਕਿਸਾਨ ਅੰਨਦਾਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਉਸਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਕੁਦਰਤ-ਅਨੁਕੂਲ ਖੇਤੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਉਪਜ ਦਾ, ਉਸਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ `ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਗਾਹਕਾਂ ਲਈ ਪਿਆਰ, ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮਾਮੂਲੀ ਕੀਮਤਾਂ `ਤੇ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਣਗੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਲਾਭ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰੇਗਾ; ਪਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਵੀ ਕਮਾਓ, ਜੋ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਸਹਾਰਾ ਹਨ।
ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਢੰਗ ਲੋਕਾਂ `ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਹਿਣਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ `ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨਗੇ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ, ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਮਾਰੂਥਲੀਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੀ ਭਾਲ ਲਈ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪੇਟ ਭਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਇਸਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੀ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੁੱਧੀਮਾਨ, ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੀਮਤ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾ ਆਵੇ।
ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਓ
ਜ਼ਮੀਨ, ਪਿੰਡ, ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਖੇਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ, ਊਰਜਾ, ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਇੱਕ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੜੀ ਹੈ ਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਖੇਤੀ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇੱਕ ਟਿਕਾਊ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਬਚਾਓ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਅਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਪਰ ਮੈਂ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖਿਆ ਹੈ।
—
ਚਿੜੀਆਂ ਜਨੌਰਾਂ ਦੇ ਜੋ ਭਾਗੀਂ ਬੀਜ ਪਾਉਂਦਾ ਏ,
ਜੋ ਵੀ ਦੇਵੇ ਦਾਤਾ, ਸਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਮਨਾਉਂਦਾ ਏ।
ਸਭਨਾਂ ਦੀ ਖ਼ੈਰ ਮੰਗੇ, ਤੱਕੇ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ,
ਵੇਖੋ ਕਿੰਨਾ ਜੇਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਰੱਬ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ।
-ਡਾ. ਕੇਵਲ ਅਰੋੜਾ